Η συνάντηση του Πάουλ Τσέλαν με τον Μάρτιν Χάιντεγκερ - A' Εκπομπή 2017 / 12 Ιανουαρίου.

Arnica, eyebright,
the draft from the well with the
star-crowned die above it,

in
the hut,

the line
- whose name did the book
register before mine? -,
the line inscribed
in that book about
a hope, today,
of a thinking man’s
coming
word
in the heart,

woodland sward, unlevelled,
orchid and orchid, single,

coarse stuff, later, clear
in passing,

he who drives us, the man,
who listens in,

the half-
trodden fascine
walks over the high moors

dampness,
much.

Η συνάντηση του Πάουλ Τσέλαν με τον Μάρτιν Χάιντεγκερ

Είχε ορκιστεί να μην διαβάσει ποτέ ξανά δημόσια ποιήματά του. Παρόλα αυτά αποδέχτηκε την σχετική πρόσκληση στο Φράιμπουργκ. Ο λόγος για τον γερμανόφωνο, εβραϊκής καταγωγής ποιητή Πάουλ Τσέλαν.
Το Φράιμπουργκ, ωστόσο, είναι η πόλη του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Έτσι, στις 24 Ιουλίου 1967, ύστερα από παράκληση του φιλοσόφου (: «Γνωρίζω τα πάντα γι΄αυτόν» ), οι βιβλιοπώλες τοποθετούν στις βιτρίνες τους τις ποιητικές συλλογές του Τσέλαν. Ο Χάιντεγκερ σε επιστολή του προς τον γερμανιστή Γκέρχαρτ Μπάουμαν αναφέρει το ίδιο διάστημα, ότι η ευκαιρία να ξεναγήσει τον Τσέλαν στο Μέλανα Δρυμό είχε επίδραση «θεραπευτική». Το βράδυ κατακλύζουν εκατοντάδες άνθρωποι το αμφιθέατρο του Πανεπιστήμιου, στο οποίο ο Χάιντεγκερ κατηύθυνε στο παρελθόν το γερμανικό λαό μέσω μιας κατηγορικής Προστακτικής να αναλάβει την εκπλήρωση του ιστορικού του καθήκοντος: «Θέλουμε να μείνουμε ο εαυτός μας».
Ο Τσέλαν είχε επιζήσει του Ολοκαυτώματος. Τα ποιήματά του κωδικοποιούν την μνήμη για εκείνους που εξολοθρεύτηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως αυτό του Άουσβιτς. Αλλά και ο Χάιντεγκερ μιλά για ανά - μνηση. Την ανά- μνηση όμως του «Είναι».
Όταν ο Τσέλαν φτάνει στο ξενοδοχείο, ο φιλόσοφος είναι ήδη εκεί και τον περιμένει. Η συζήτηση διεξάγεται στην αρχή σε συγκρατημένο και κατόπιν σε πιο φιλικό κλίμα, μόλις όμως κάποιος υψώνει μια φωτογραφική μηχανή, ο Τσέλαν σηκώνεται απότομα: Είναι «ανένδοτος» και δεν επιθυμεί να φωτογραφηθεί με τον Χάιντεγκερ. Ο Χάιντεγκερ παραμένει ασυγκίνητος: « Αφού δεν θέλει, ας το αφήσουμε».
Το ίδιο βράδυ, η ομιλία και η απαγγελία ποιημάτων στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου έχει μαγέψει, όπως λέγεται, το κοινό. Ο Τσέλαν απευθύνεται στους πάντες, αλλά κυρίως στον Χάιντεγκερ, ο οποίος τον προσκαλεί να τον επισκεφθεί την επόμενη μέρα στην θρυλική του «καλύβα» στον Μέλανα Δρυμό. Αν και ο Τσέλαν είναι αρχικά επιφυλακτικός, τελικά δέχεται την πρόσκληση.
Δικαίως ο Μπάουμαν γράφει αναφερόμενος σε αυτή τη συνάντηση ότι «άφησε εποχή», αφού μέχρι τις μέρες μας δεν έχουν σταματήσει οι διαξιφισμοί μεταξύ των διάφορων μελετητών γύρω από τα κίνητρα αυτής της επίσκεψης. Ταυτόχρονα, καθένας από τους εκπροσώπους αυτούς του πνεύματος, ο οποίος έγραψε για το συγκεκριμένο γεγονός, δεν παρέλειψε να δώσει την δική του ερμηνεία της ποίησης και να μιλήσει για το φασιστικό αμαύρωμα της γλώσσας. Για τον Αντόρνο, επί παραδείγματι, η γερμανική γλώσσα και ο πολιτισμός ήταν μετά το Άουσβιτς «σκουπίδια».
Το 2000 κυκλοφορεί σε γερμανική μετάφραση στην Βιέννη η μονογραφία του Ζαν Μπόλλακ «Ποιητική του Ανοίκειου», μέσω της οποίας ο Γάλλος φιλόλογος και μελετητής προσπαθεί να ρίξει εκ νέου φως σ΄εκείνη την συνάντηση των δυο ανδρών, για την οποία δεν υπάρχει στην πραγματικότητα κανένα άλλο τεκμήριο εκτός από δυο ποιήματα και η πρόταση που ο Τσέλαν έγραψε στο βιβλίο επισκεπτών του φιλόσοφου πριν τον περίπατο τους στο δάσος. Η πρόταση αυτή αποτελεί και τον πυρήνα του ποιήματος «Todtnauberg», που ο Τσέλαν θα γράψει λίγες μέρες αργότερα και το οποίο θα κυκλοφορήσει το έτος 1970. Σε αντίθεση όμως με τον κεντρικό στίχο του ποιήματος «..την προσδοκία μιας λέξης ενός στοχαστή που θα έρθει στην καρδιά», η αφιέρωση στο βιβλίο επισκεπτών στην καλύβα του Χάιντεγκερ παρουσιάζει μια μικρή διαφορά: «με τα μάτια στραμμένα στο αστέρι της πηγής και την προσδοκία μιας λέξης ενός στοχαστή που άμεσα θα έρθει στην καρδιά».
`
Αν και καλυμμένο, το κεντρικό ερώτημα στο οποίο ο Μπόλλακ προσπαθεί να δώσει απάντηση μέσα από αυτή την καινούργια ερμηνευτική προσέγγιση, είναι επίσης η ενοχή και η αθωότητα της γερμανικής γλώσσας. Για να γίνει, ωστόσο, κατανοητό το κίνητρο της οξείας κριτικής που ασκεί ο συγγραφέας, θα έπρεπε να ξαναθυμηθούμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται οι δυο άνδρες: Και οι δυο γονείς του ποιητή συλλαμβάνονται και μεταφέρονται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου και θανατώνονται από τους εθνικοσοσιαλιστές το 1942, ο δε Χάιντεγκερ αποσιωπά καθ΄όλη τη διάρκεια της ζωής του πλήρως - εκτός από μια στεγνή πρόταση προς τον Γιάσπερς, αναρίθμητες δικαιολογήσεις και ρετουσαρίσματα - την φασιστική του δράση καθώς και την συμπάθεια που έδειξε στο εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς.
Ο Τσέλαν είχε διαβάσει Χάιντεγκερ. Όχι μόνο το πρωτοπόρο έργο «Είναι και Χρόνος», αλλά και την «Εισαγωγή στην Μεταφυσική». Σε αυτό το δεύτερο, έχει σχολιάσει τις τρομερές εκείνες προτάσεις γύρω από την «εσωτερική αλήθεια και το μεγαλείο της κίνησης» σημειώνοντας δίπλα τους ένα θαυμαστικό. Γνωστές τού ήταν επίσης οι μελέτες του φιλοσόφου για τον Νίτσε όπως και οι πανεπιστημιακές του διαλέξεις με αντικείμενο τον Χέλντερλιν, στις οποίες ο Χάιντεγκερ διακήρυττε την ιερότητα της γερμανικής γλώσσας: «Το Είναι μιλά με τρόπο γερμανικό». Σε αυτό όμως ακριβώς το σημείο βρίσκεται και το αίνιγμα του δράματος της κίνησης, αφού και ο Τσέλαν μιλά με τον ίδιο τρόπο. Αυτός, ο οποίος δεν είχε μπορέσει να «παρακινήσει» τους γονείς του να αποδράσουν, γράφει, όπως λέει ο Μωρίς Μπλανσό, τα «ποιήματα του σε εκείνη τη γλώσσα, μέσω της οποίας ο θάνατος δεν άγγιξε μόνο τον ίδιο, αλλά και τους πλησίον του, εκατομμύρια Εβραίους και μη».
`
Ο Τσέλαν δεν ήταν σε καμιά περίπτωση ένας «προσκυνητής» που υπέβαλε τα σέβη του στον Χάιντεγκερ υπογράφοντας στο βιβλίο των επισκεπτών. Για ποιο λόγο όμως έγινε τότε εκείνο το ταξίδι στο Φράιμπουργκ; Περίμενε άραγε μια ομολογία ενοχής από ένα φιλόσοφο, ο οποίος ποτέ ως τότε δεν είχε απολογηθεί για κάτι, στου οποίου το έργο έννοιες όπως υπαιτιότητα και ευσυνειδησία είναι σπάνιες;
Λέγεται, ότι ο Χάιντεγκερ δεν ανέλαβε ποτέ ευθύνες και αποσιώπησε την οποιαδήποτε επαφή του με τον εθνικοσοσιαλισμό. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε πως κάτι τέτοιο δεν είναι απόλυτα αληθές λαμβάνοντας υπόψη μας το γράμμα απάντηση στο ποίημα του Τσέλαν «Todtnauberg» με ημερομηνία 30 Ιανουαρίου 1968.
Σ΄αυτό ο φιλόσοφος γράφει, πως η «παρότρυνση» και η «υπόμνηση» που του απευθύνει ο ποιητής μέσω των στίχων του συγκεκριμένου ποιήματος τού έγιναν απολύτως αντιληπτές. Και συνεχίζει αναφερόμενος στην συνάντησή τους: «Έκτοτε έχουμε μεταξύ μας αποσιωπήσει πολλά».
Η ερμηνεία του Μπόλλακ δίνει μια νέα τροπή σ΄εκείνη τη συνάντηση, αφού σύμφωνα μ΄αυτήν, ο Τσέλαν εκπλήρωσε - αντίθετα προς όλες τις ως τώρα εκτιμήσεις - το στόχο του συναντώντας τον Χάιντεγκερ στο Φράιμπουργκ και αργότερα στο αλπικό του καταφύγιο, στόχο, που δεν ήταν άλλος από το να τον φέρει αντιμέτωπο με την ίδια του την ενοχή, προσδίδοντας χαρακτηριστικά «Κόλασης» στον Μέλανα Δρυμό - τα χαρακτηριστικά μιας «Δίκης με δικαστές τους νεκρούς στα στρατόπεδα συγκέντρωσης»: Το τοπωνύμιο «Todtnauberg», όπου βρίσκεται η καλύβα, ετυμολογείται ως «το λιβάδι των νεκρών» - «Τoten - Αu».
`
Σύμφωνα πάντα με τον Μπόλλακ, ο Τσέλαν είχε σκηνοθετήσει αυτή την «κάθοδο στον Άδη», όχι όμως για να αποσπάσει από τον φιλόσοφο εκείνη την «εφήμερη λέξη», να τον αναγκάσει δηλαδή να «γνωμοδοτήσει», αλλά για να σαμποτάρει τη λήθη του απέναντι στα εγκλήματα του εθνικοσοσιαλισμού. «Ποτέ πια δεν θα έπρεπε να ξεφύγει από την αμφιβολία», « θα έπρεπε πάντα να θυμάται παρά τη θέλησή του την Ανά-μνηση της εξολόθρευσης»: Η ανάμνηση ως αντίστροφη λειτουργία της σκέψης, ως ασίγαστη ταραχή στα σπλάχνα της γλώσσας: «Τodtnauberg», «Ο λειμώνας των νεκρών».
O Μπόλλακ είναι καινοτόμος, αλλά ίσως όχι αρκετά. Μήπως η πρόκληση του Τσέλαν δεν στρεφόταν μόνο κατά της φασιστικής στράτευσης του Χάιντεγκερ; Γιατί, βεβαία, δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε το κύρος, με το οποίο είχε εξοπλίσει ο φιλόσοφος τους ποιητές, καθώς και το καθήκον που τους είχε αναθέσει:
Αυτοί και μόνο αυτοί ανανεώνουν την αλήθεια και τη ρίζα της γερμανικής γλώσσας μεταξύ του «νεύματος των θεών» και της «φωνής του λαού». Οι ποιητές δεν αποτελούν την μνήμη της ιστορίας, αλλά του Είναι.
Και ο Τσέλαν; Ο ποιητής δεν ήταν ο σωσίας του φιλοσόφου, ήταν ο στηλιτευτής του. Ήταν η αντίθεση του Χάιντεγκερ, η πιο συγκλονιστική και επικίνδυνη που θα μπορούσε να υπάρξει. Επειδή εκείνος ο Εβραίος, ο οποίος υποχρέωνε τον εαυτό του να γράφει στα γερμανικά, δεν έλεγε «θεμελίωση του παντοτινού», αλλά «καταστροφή», δεν έλεγε «λεκτική τελείωση του Είναι», αλλά «λεκτική τελείωση της ενοχής». Ο ποιητής καταδείκνυε εκείνο που αποσιωπούσε ο φιλόσοφος: το θάνατο του Θεού στην γλώσσα των Γερμανών.
`
Στην ομιλία του στην Βρέμη ο Τσέλαν είχε εκστομίσει εκείνη τη φοβερή πρόταση, ότι η γλώσσα του διέσχισε το «γίγνεσθαι», ότι διήλθε μέσα από «χιλιάδες αβύσσους θανατηφόρου λόγου». Αυτή ακριβώς η αδυναμία της να συγκρατηθεί από κάπου είναι και ο λόγος που η γερμανική γλώσσα παρουσιάζει απώλειες μετά το Άουσβιτς, αφού η παγκόσμια εμπιστοσύνη είχε πια διασκορπιστεί στους ανέμους μετά το « Todtnauberg».

PAUL CELAN, Ποιητής, Επιζών, Εβραίος
Μετάφραση:Ιωάννα Αβραμίδου, εκδόσεις Νεφέλη.
http://www.nnet.gr/downloads/pagesFrom-bio-celan-book.pdf

http://www.poiein.gr/archives/20978

Ο Μ. Ηeidegger στο Τοdtnauberg, έξω από την αλπική καλύβα με την πηγή , στην οποία αναφέρεται το ποίημα του P. Celan.
*
TODTNAUBERG
Άρνικα , Ευφρασία, η
πόση από την πηγή με το
τετράγωνο αστέρι από πάνω ,
στην αλπική
καλύβα ,
η εγγραφή
-τίνος το όνομα είχε γραφτεί
πριν το δικό μου ; -
η αράδα στο βιβλίο
για την προσδοκία, σήμερα ,
μιας λέξης ενός στοχαστή
που θα ΄ ρθει
στην καρδιά,
δασικές καμπύλες , ανισόπεδες ,
ορχιδέα και ορχιδέα , μεμονωμένες ,
χοντροκουβέντες , κατά τη διαδρομή ,
σαφώς ,
αυτός που μας οδηγεί , ο άνθρωπος ,
που τις ακούει κι αυτός ,
τα μισο -
πατημένα ξυλό -
σκαλα στο τυρφώδες χώμα ,
υγρασία ,
πολλή.
1.Ο Celan βρέθηκε στη Γερμανία μεταξύ 22. 7 και 2 .8. 1967. Στις 25. 7. Επισκέφθηκε τον Μ. Heidegger στον Μέλανα Δρυμό ,όπου ο δεύτερος διατηρούσε μια αλπική καλύβα.
2.[Todtnauberg ]. Τοπωνύμιο. «Το βουνό του θανάτου». Αξίζει να σημειωθεί η ηχητική ομοιότητα της λέξης με την επωνυμία της εταιρίας χωματουργικών εργασιών ‘’ Τodt ‘’ , στην οποία εργάζονταν αιχμάλωτοι Εβραίοι . Στην ίδια εταιρία είχαν εργαστεί και οι γονείς του
του Celan ως αιχμάλωτοι του στρατοπέδου συγκέντρωσης.
3.[ Άρνικα , Ευφρασία]. Ονόματα θεραπευτικών φυτών.
4. [με το τετράγωνο αστέρι ]. Στην αυλή της αλπικής καλύβας υπάρχει πηγή πόσιμου νερού
με τη διακόσμηση ενός τετράγωνου ξύλινου αστεριού.

Διάβαζε επίμονα. Η κατανόηση θα έρθει από μόνη της.

οι City Travellers εκπέμπουν: Πέμπτη 12. 1 / 6:00 – 8:00 μ.μ, live στο beton7artradio.gr.

Καλή χρονιά  με ελπίδα.

Η εκπομπή των City Travellers ξεκινά live και γι αυτή τη χρονιά, κάθε δεύτερη Πέμπτη από το Beton7 Art Radio
http://www.beton7artradio.gr/  6:00–8:00 μ.μ.

Αυτή την Πέμπτη 12 Ιανουαρίου 2017 ξεκινάμε με το «Ραδιοφωνικό σεμινάριο»  του Βαγγέλη Μπιτσώρη –συγγραφέα, μεταφραστή–, υπό τον γενικό τίτλο «Η συγχώρηση έναντι της ηθικής του δικαίου και της πολιτικής». Η θεματική του σεμιναρίου αναφέρεται κυρίως στις αναλύσεις των Ζακ Ντερριντά, Βλαντιμίρ Ζανκελεβίτς, Εμμανουέλ Λεβινάς, Χάννα Άρεντ, Πωλ Ρικαίρ.

Την Πέμπτη, 12 Ιανουαρίου 2017, στις 18.00-20.00, ο Βαγγέλης Μπιτσώρης, στο πλαίσιο του σεμιναρίου του «Η συγχώρηση έναντι της ηθικής του δικαίου και της πολιτικής», θα πραγματευθεί την ερμηνευτική διαμάχη που προκάλεσε η συνάντηση του γερμανόφωνου Εβραίου ποιητή Πάουλ Τσέλαν (1920-1970) με τον Γερμανό φιλόσοφο Μάρτιν Χάιντεγγερ (1889-1976). Αιτία της εν λόγω διαμάχης η συγγραφή του τσελανικού ποιήματος «Τοντνάουμπεργκ» (τοπωνύμιο χωριού στον Μέλανα Δρυμό, όπου υπάρχει και η περίφημη χαϊντεγγεριανή ξύλινη κατοικία («Hütte, «καλύβα»)





http://www.beton7artradio.gr/index.php/en/producers/item/62-city-travellers

https://www.facebook.com/City-Travellers-197638100270480/

https://soundcloud.com/search?q=City%20Travellers