Εκπομπή 05.12.13, 5.00 - 7.00 μ.μ.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Αν δεν ζήσατε μεταξύ 1950 και 1970, και δεν είχατε τη χαρά να γνωρίσετε τους Καταστασιακούς, μην στενοχωριέστε, μην πανικοβάλλεστε!
Στις εκπομπές μας θα μάθετε τα πάντα γι' αυτούς ... αλλά και κάτι παραπάνω. Για παράδειγμα, ότι τα καλά κρασιά γίνονται καλύτερα όσο παλιώνουν.
Φτάνοντας αισίως στην 4η εκπομπή, θα επιστρέψουμε για λίγο στο προσφιλές τους σύνθημα "Μη δουλεύετε ποτέ!" για να εξετάσουμε την πολύπλευρη σχέση του με τη σημερινή κρίση και να συζητήσουμε τις δυναμικές στις οποίες μπορεί να συμβάλλει.
Φυσικά δεν θα μείνουμε εκεί. Θα περιπλανηθούμε, όπως κάθε φορά, στους διαδρόμους που μας ανοίγει όποια πόρτα κι αν ανοίξουμε στη δαιδαλώδη καταστασιακή περιπέτεια και πάντοτε με καταπληκτικά μουσικά διαλείμματα.

Καλησπέρα και ... καλό χειμώνα!
Χτες έγινε συνέλευση στην πολυκατοικία μας και όλοι δήλωσαν ότι θέλουν να ανάψει το καλοριφέρ. Όμως κανένας δεν είπε πού θα βρεθούν τα χρήματα, αφού ήδη χρωστάνε συνολικά γύρω στα 2.000 ευρώ!
Δεν είμαστε πια η χώρα του Υπαρκτού Σουρεαλισμού.
Είμαστε η χώρα του Υπαρκτού Ντανταϊσμού!
Ζωγραφίζουμε π.χ. μια παγοκολώνα και βάζουμε από κάτω τίτλο: "Καύσωνας".

Δευτέρα, 05 Αύγουστος 2013 11:24

Γράφει ο Βασίλης Τακτικός

Η κοινωνική οικονομία ως αλληλέγγυα οικονομία, είναι ένας άλλος χώρος οικονομικής δραστηριότητας για όλους τους πολίτες πέρα από την ανταγωνιστική οικονομία της αγοράς, υπερβαίνοντας τις αντινομίες του κράτους και της αγοράς, το κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό των κοινωνικά αδυνάτων. Δημιουργεί έτσι συμπληρωματικά εναλλακτικό εισόδημα εκεί που, σε διαφορετική περίπτωση υπάρχει δυσπραγία, ανεργία και φτώχεια. Το συγκριτικό της πλεονέκτημα είναι το μειωμένο κόστος συναλλαγών. Η αξιοποίηση ανενεργών υλικών και ανθρώπινων πόρων. Η ανοικτή διάδοση της γνώσης και οργανωτικής τεχνολογίας.

Οι ιστορικές ρίζες της κοινωνικής οικονομίας ανάγονται στις συνεταιριστικές επιχειρήσεις του 19ου αιώνα με τη μορφή αλληλοβοηθητικών φορέων, μη κερδοσκοπικών ενώσεων συνεταιρισμών και συλλογικών επιχειρήσεων.

Όσο «άνθιζε» ο κρατισμός από την μια μεριά στην οικονομία και μονεταρισμός από την άλλη η κοινωνική οικονομία βρισκόταν υπό περιορισμό.

Σήμερα, η παρατεταμένη κρίση του κράτους πρόνοιας επέτρεψε την επάνοδο της χρησιμότητας των συνεταιρισμών και την άνοδο μιας νέας μορφής κοινωνικής οικονομίας της επονομαζόμενης ‘‘οικονομίας της αλληλεγγύης’’ επεκτείνοντας έτσι τις δραστηριότητες της, από τα υλικά σε ένα πλήθος από άυλα αγαθά, υπηρεσίες υγείας, παιδείας και πολιτισμού, και διαχείρισης γνώσης.

Το βασικό εργαλείο πραγμάτωσης των σκοπών της κοινωνικής οικονομίας, είναι οι κοινωνικές επιχειρήσεις και δευτερευόντως οι πράξεις της φιλανθρωπίας. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις ως θεσμικό εργαλείο μπορούν να αξιοποιούν ανενεργούς- κατακερματισμένους υλικούς και ανθρώπινους πόρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κρατικών οργανισμών και ιδρυμάτων όπως ανενεργές πάγιες κτιριακές εγκαταστάσεις και αγροτεμάχια, καθώς και χώρους εκθετηρίων για έκθεση προϊόντων σε δημοτικούς και δημόσιους χώρους, προσφέροντας θέσεις εργασίας και εισοδήματα ιδρυμάτων και κοινωνικών συνεταιρισμών. Κοινωνικές επιχειρήσεις που μπορούν να παράγουν αγροτικά προϊόντα και προϊόντα μεταποίησης με κοινωφελείς σκοπούς και αντικειμενικό στόχο την διεύρυνση της απασχόλησης.

Η κοινωνική οικονομία, από άποψη οργάνωσης βασίζεται στα κοινωνικά δίκτυα τους θεσμούς αλληλεγγύης και συμπράξεις πολιτών. Στην αλληλέγγυα συνεργασία που συγκροτείται το λεγόμενο κοινωνικό κεφάλαιο, βάση του οποίου γίνονται εφικτές οι επενδύσεις σε τοπικό επίπεδο και σε περιφερειακό επίπεδο μεταφέροντας πόρους από τα θεσμικά δίκτυα αλληλεγγύης προς τομείς της πραγματικής οικονομίας που είναι αναγκαίοι τομείς αλλά, δεν επενδύουν οι αγορές λόγω χαμηλής κερδοφορίας.

Ο όρος κοινωνική οικονομία δεν αναφέρεται στον κρατισμό και τις υπηρεσίες του κράτους πρόνοιας. Δεν αφορά τις κρατικές επιχειρήσεις οι οποίες δεν ενσωματώνουν κοινωνικό κεφάλαιο, συνυπευθυνότητα και αυτοδιαχείριση των εργαζομένων.

Η κοινωνική οικονομία είναι η αλληλέγγυα οικονομία που είτε αφορά μη χρηματικές ανταλλαγές είτε αφορά κοινωνικές επιχειρήσεις κοινωφελούς σκοπού σε όλους τους τομείς, όπως: ιδρύματα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα κοινωνικά υποστηριζόμενη γεωργία, οικοτεχνία και βιοτεχνία στη μεταποίηση με συνεταιριστικές υπηρεσίες υγείας και υπηρεσίες εκπαίδευσης μέσω μη κερδοσκοπικών. Η διαφοροποίηση από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι ότι δεν έχουν σκοπό το κέρδος. Αλλά την κοινωνική ωφέλεια και την δημιουργία σχέσεων απασχόλησης.

Πολλές φορές οι ιδιώτες που λειτουργούν στο πλαίσιο της αγοράς ως επαγγελματίες ή επιχειρηματίες συστήνουν οι ίδιοι παράλληλα κοινωνικούς, προμηθευτικούς, καταναλωτικούς και οικιστικούς συνεταιρισμούς για να διασφαλίσουν καλύτερα εισοδήματα αγαθά και υπηρεσίες, έχοντας διπλή οικονομική ιδιότητα που κάνει ολοένα και πιο αποδεκτή την ιδέα της κοινωνικής οικονομίας σε ευρύτερα στρώματα πληθυσμού.

Αυτή διεισδυτικότητα της Κ.Ο της δίνει ένα ακόμη πρακτικό και ηθικό πλεονέκτημα.

Έτσι η πρακτική της Κ.Ο βασίζεται στη συμμετοχικότητα της κοινότητας, στην ελεύθερη βούληση της, στην ανοιχτή διαβούλευση στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της οικοδόμησης σχέσεων εμπιστοσύνης, για την μείωση του κόστους των συναλλαγών, την αλληλέγγυα φροντίδα για την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών προς όφελος των πολλών και όχι των κερδοσκόπων.

Με βάση τις συλλογικότητες που εκφράζουν οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, μπορούν να ληφθούν σημαντικές πρωτοβουλίες για ανθρωπιστική βοήθεια, το περιβάλλον, τον πολιτισμό, τοπικού αλλά και εθνικού χαρακτήρα, και με αυτό τον τρόπο ενεργοποιείται το τοπικό κοινωνικό κεφάλαιο το οποίο τελικά συντελεί καταλυτικά στην ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Κι αυτό είναι κάτι μετρήσιμο σήμερα ως πραγματιστικό φαινόμενο.

Στο πεδίο της δημιουργικής πολιτικής, η κοινωνική οικονομία είναι μια θέσμιση οριζόντια, από τα κάτω, παράλληλα με τη συμμετοχική δημοκρατία, με τη συγκρότηση του κοινωνικού κεφαλαίου, μέσα από τους θεσμούς της αλληλεγγύης, εθελοντισμού και κοινωνικού ακτιβισμού των οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών.

Σε διεθνές επίπεδο υπάρχει πλέον η επιστημονική τεκμηρίωση ότι, ο δείκτης ανάπτυξης των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών έχει άμεση σχέση με την κοινωνική οικονομία. Και αυτός ο δείκτης με τη σειρά του έχει σχέση με την ανθεκτικότητα της οικονομίας και την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και διαφθοράς. Η Κ.τ.Π. στο βαθμό που είναι αναπτυγμένη επιβάλλει από των κάτω καθαρούς κανόνες του οικονομικού παιχνιδιού και διαφάνεια, υποστηρίζοντας έτσι και τους οικονομικά ασθενέστερους.

Η άτυπη και συστηματική μορφή

Εδώ θα πρέπει να γίνει μια διάκριση μεταξύ των παραδοσιακών μορφών κοινωνικής οικονομίας και σύγχρονων άτυπων και τυπικών μορφών συστηματικής κοινωνικής οικονομίας προκειμένου να κατανοηθεί η ιστορική της εξελικτική διαδικασία.

Η άτυπη παραδοσιακή κοινωνική οικονομία είναι εκείνη της αλληλεγγύης, της φιλανθρωπίας, των μη χρηματικών ανταλλαγών. Συστηματική είναι η οργάνωση μέσω κοινωνικών επιχειρήσεων και ιδρυμάτων. Στις παραδοσιακές αγροτικές οικονομίες υπήρχε πάντοτε μία άτυπη μορφή ανταλλαγών σε είδος, εργασία και μέσα παραγωγής, που διευκόλυνε τους χωρικούς στις ανταλλαγές τους που είχαν αντικειμενικά πολύ περιορισμένα χρήματα. Αντάλλαζαν, έτσι, όχι μόνο προϊόντα, αλλά και χρόνο εργασίας μεταξύ τους. (ξέλαση την έλεγαν στις αγροτικές κοινωνίες) Αυτή η διαδικασία στην ουσία απέκλειε τους μεσάζοντες και λειτουργούσε υπέρ των παραγωγών.

Ακόμη και σήμερα στις σύγχρονες μεταβιομηχανικές κοινωνίες συναντάμε αυτές τις μη χρηματικές ανταλλαγές με την μορφή λέσχης, σ' αυτούς που δυσκολεύονται να βρουν ικανοποιητική απασχόληση για να καλύψουν τις ανάγκες και ανταλλάσσουν μεταξύ τους χρόνο εργασίας για να εξασφαλίσουν κάποιες βασικές υπηρεσίες διαβίωσης. Ανάλογες πρωτοβουλίες πρέπει να σημειώσουμε, αναπτύσσονται από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών με τις λεγόμενες τράπεζες χρόνου.

Σήμερα όμως, υπάρχει η θεσμική οργάνωση της κοινωνικής οικονομίας αλληλεγγύης, μέσω των κοινωνικών επιχειρήσεων του μη κερδοσκοπικού τομέα που δημιουργεί διαρκή απασχόληση και εισοδήματα για τους εργαζομένους ή τους συνεταιρισμένους εξασφαλίζοντας, μ’ αυτόν τον τρόπο όφελος επίσης στους μικροπαραγωγούς και σε εκείνους που προσφέρουν κοινωνικές υπηρεσίες.

Μ’ αυτή την έννοια, η κοινωνική οικονομία είναι πολλαπλασιαστής της κοινωνικής υπευθυνότητας, λειτουργώντας ως ταμιευτήρας της αλληλεγγύης και των ανθρώπινων πόρων απέναντι στον κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό δημιουργώντας εισοδήματα εκεί που δεν υπάρχει επαρκής συγκέντρωση κεφαλαίου, αλλά υπάρχει αυξημένη διάθεση συνεργασίας.

Για να γίνουν τελικά επενδύσεις σε τομείς που είναι κοινωνικά αναγκαίοι, αλλά δεν προσφέρουν ισχυρό κίνητρο κέρδους ώστε να προσελκύσουν ιδιωτικές επενδύσεις.

Αντίθετα, οι ‘‘επενδύσεις’’ στις κοινωνικές επιχειρήσεις γίνονται στη βάση μιας συλλογικής συμφωνίας για ένα κοινωνικό συνεταιρισμό ή μια Σύμπραξη με συστατικό στοιχειο το κοινωνικό κεφάλαιο. Οι σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών ενός συνεταιρισμού αλλά και τις σχέσεις εμπιστοσύνης με τους καταναλωτές. Σε αυτές τις συμπράξεις ως εγγυητής, αλλά και ως συμβάλλων εταίρος λαμβάνει μέρος και η τοπική αυτοδιοίκηση.

Αυτές οι σχέσεις εμπιστοσύνης μπορούν να εξασφαλίσουν δουλειές εκ των προτέρων και συμφωνίες που μπορούν να κάνουν μια επιχείρηση βιώσιμη. Με αυτό τον τρόπο οι Συμπράξεις και οι κοινωνικές επιχειρήσεις ΚΟΙΝ.ΣΕ.Π. προβάλουν σήμερα ως η πλέον συμφέρουσα λύση για την τοπική Αυτοδιοίκηση προκειμένου να αντιμετωπίσει τα λειτουργικά της κενά στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών σε συνεργασία με τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς.

Με άλλα λόγια, αναφερόμαστε στον -υπό ευρεία έννοια- τρίτο τομέα της Οικονομίας με τα όρια μεταξύ αυτών να μην είναι πάντοτε ευδιάκριτα. Ο πρώτος τομέας αφορά στην ιδιωτική εμπορευματική οικονομία, δηλαδή τις επιχειρήσεις που λειτουργούν με σκοπό το κέρδος. Ο δεύτερος τομέας αφορά στη δημόσια ή κρατική οικονομία, που το κράτος ή άλλες μονάδες προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες με αναδιανεμητικό χαρακτήρα.

Ο τρίτος τομέας αφορά στο ευρύ πεδίο της αλληλέγγυας οικονομίας. Είναι μία οικονομική δραστηριότητα που ξεκινάει «από κάτω». Πρόκειται κατά κύριο λόγο για μία πρωτοβουλία των πολιτών («οικονομία των πολιτών», δηλαδή από τους πολίτες και για τις ανάγκες αυτών) που δεν αποσκοπεί στο κέρδος. Πρόκειται με άλλα λόγια για μια «οικονομία των “πραγματικών” αναγκών».

Στόχος της κοινωνικής οικονομίας δεν είναι η κατανάλωση ως αυτοσκοπός αλλά η κάλυψη καταρχήν βασικών αναγκών, μέσω ισοδίκαιης κατανομής των πόρων και σχέσεων αλληλεγγύης.

Ο ορισμός αυτός καλύπτει ένα ευρύ φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων, από συνεταιρισμούς μέχρι και τα δίκτυα ανταλλαγής. Σήμερα υπάρχει η θεσμική κοινωνική οικονομία της αλληλεγγύης μέσω των κοινωνικών επιχειρήσεων του μη κερδοσκοπικού τομέα που δημιουργεί διαρκή απασχόληση και εισοδήματα για τους εργαζομένους ή τους συνεταιριζόμενους.

Αναγνώριση και Αντιθέσεις

Σχετικά με τα ερωτήματα πως αντιμετωπίζεται η κοινωνική οικονομία από το υπάρχον πολιτικό σύστημα, η απάντηση είναι διιστάμενη ανάμεσα στις προοδευτικές πολιτικές ελίτ και το συντηρητικό πολιτικό σύστημα.

Οι προοδευτικές δυνάμεις επιδιώκουν την ενσωμάτωση οι συντηρητικές την απώθηση από το οικονομικό σύστημα.

Από την «ομοσπονδιακή» Ευρώπη, η κοινωνική οικονομία αναγνωρίζεται ως μία πραγματικότητα και ενισχύεται οικονομικά για την ανάπτυξή της με συγκεκριμένα προγράμματα και επιδοτήσεις -όπως βέβαια γίνεται και στον ιδιωτικό τομέα. Από την άλλη οι εθνικοκεντρικές δυνάμεις του πολιτικού συστήματος την αντιμετωπίζουν εχθρικά, ακριβώς επειδή ενισχύεται από την Ε.Ε.

Αυτοί συνήθως είναι, οι κρατιστές και οι εθνικό-λαϊκιστές οι οποίοι αντιστρατεύονται την κοινωνική οικονομία διότι τη θεωρούν ότι υποκαθιστά το κράτος πρόνοιας και ότι η ενίσχυσή της μειώνει το μέγεθος των προνομίων των δημοσίων υπαλλήλων και των προμηθευτών του δημοσίου.

Άλλοι πιο φιλελεύθεροι αλλά καιροσκόποι δέχονται θετικά την ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας υπό τον έλεγχο όμως των ιδιωτικών επιχειρήσεων και πολλές φορές ως παρακλάδι μεγάλων επιχειρήσεων και προσπαθούν να την ενσωματώσουν στο ″παιχνίδι″ της αγοράς.

Αυτά συμβαίνουν στην πραγματικότητα και για τον λόγο ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις που συνήθως είναι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί έχουν το προνόμιο των κοινοτικών επιχορηγήσεων ή το προνόμιο του αφορολόγητου κύκλου εργασιών, που δεν έχουν φυσικά οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και αυτό το προνόμιο προσπαθούν να το καρπωθούν και πολλοί ιδιώτες.

Έτσι, ξεκινά και εξελίσσεται η λαθροχειρία στο όνομα της κοινωνικής οικονομίας -με διασταλτικές ερμηνείες για τους σκοπούς της από γραφειοκράτες σε θέσεις - κλειδιά και «επιχειρηματίες» που στήνουν επιχειρήσεις με σκοπό την υφαρπαγή των συγκεκριμένων κοινοτικών πόρων για κερδοσκοπικούς σκοπούς.

Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό σε χώρες όπως η Ελλάδα όπου οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών είναι κατακερματισμένες, ασυντόνιστες και μέσα στην άγνοια και τη σύγχυση για το θεσμικό πλαίσιο της Ευρώπης. Φυσικά, οι συνθήκες αυτές ευνοούν τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ, που θέλουν να ελέγχουν κι αυτό το χώρο ενώ ανάμεσά τους βρίσκονται ιδρύματα τραπεζών και επιχειρηματικών ομίλων και άλλων μεγάλων επιχειρήσεων.

Ανάλεκτα Ιστορίας & Μυθολογίας

"Engraving The Confusion of Tongues", Gustave Doré Στη Γαλλία του 1749 η ακαδημία της Ντιζόν προκήρυξε ένα διαγωνισμό με θέμα: "Η πρόοδος των επιστημών και των τεχνών συνέβαλε στη διαφθορά ή στη βελτίωση των ηθών;" Τον επόμενο χρόνο ο Ζαν Ζακ Ρουσώ κέρδισε το διαγωνισμό -και έγινε για πρώτη φορά διάσημος- γράφοντας τη "Διατριβή για τις επιστήμες και τις τέχνες".[1]

Σε αντίθεση με τη γενικότερη οπτική των διαφωτιστών, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ υποστήριξε πως η πρόοδος των επιστημών και των τεχνών δεν έκανε καλύτερους τους ανθρώπους, αλλά, αντιθέτως, τους έκανε περισσότερο υποκριτές χρησιμοποιώντας το προσωπείο των πολιτισμένων τρόπων για να κρύψουν τα ίδια πάθη και τις ροπές βαρβαρότητας. Μέσω της προόδου των επιστημών και των τεχνών οι άνθρωποι αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη η οποία υπονομεύτηκε από την καθήλωση της συνείδησης στον φόβο και την άγνοια.

Η εντροπία συν-λειτουργεί με την πρόοδο. Αυτό το φαινόμενο ο συγγραφέας το αποκαλεί "αντιστροφική δυναμική στην πρόοδο". Η αντιμετώπιση αυτής της τάσης για εντροπία που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο είναι το αντικείμενο των συμβολικών μυθολογιών αποδόμησης. (εισαγωγικό σχόλιο από τη συντακτική ομάδα του Σόλωνα)

______________________________________________


Ως προς το ζήτημα που ετέθη, όπου απάντησε με την εργασία του και βραβεύτηκε για αυτό ο Ρουσσώ από την Ακαδημία της Ντιζόν, δεν ήταν τόσο εύκολο στην απάντηση του όσο θα το έβλεπαν οι Διαφωτιστές. Δεν ήταν τόσο αισιόδοξο το ζήτημα του πολιτισμού. Ο πολιτισμός είναι ένα δίκοπο μαχαίρι, όπως θα το έλεγε ο Καρλαϋλ, και οι θεσμοί, αντίστοιχα, όπως θα το έβλεπε ο Αλέξης Τόκβιλ.[2] Η άποψη της ψυχανάλυσης αποκαλύπτει την πρόοδο και τα ιδανικά ως παράγοντες στρέβλωσης με αυξημένο πεδίο ενοχικότητας, μέσα στο απωθημένο αυτογνωσιακό μας.[3] Αυτό το είχε διαπιστώσει θεμελιωδώς και ο Πασκάλ.

Το φαινόμενο της αντιστροφικής δυναμικής στην πρόοδο
Υπάρχει μια θεμελιώδης δυσκολία στο να μεταφερθεί στο σύγχρονο ερευνητικό θεωρητικό πεδίο, στο σύνολο της, η μυθική αφήγηση του παρελθόντος από το γεγονός ότι σε αυτό προβλέπεται μια συνεχής εντροπία.

Μπορεί να πει κανείς ότι, τη συνεχή διαδικασία φθοράς την προβλέπουν πολλές μυθολογίες.
Στην Ελληνική μυθολογία η φθίνουσα πορεία των γενεών που περιγράφει ο Ησίοδος είναι χαρακτηριστική. Η τελευταία γενεά -του σιδήρου- είναι και η επαχθέστερη. Κατά παράξενο τρόπο ο σίδηρος και ο άνθρακας αποτελούν οριακά σημεία και στις μεταστοιχειωτικές γενεαλογίες των στοιχείων της φύσης.

Στην Ινδουιστική μυθολογία βλέπουμε τον Κρίσνα να επιλέγει τον αφανισμό μιας μεγάλης ιστορικής γενεάς και να προβλέπει μάλιστα τον ιδιαίτερο αφανισμό της δικής του πόλης της Ντουβαράκα και να συνεργεί σε αυτό.
Στην Χριστιανική παράδοση η Αποκάλυψη του Ιωάννη υποδηλώνει τν συνέχεια της καταστροφικότητας στο μέλλον.

Βέβαια, αυτή είναι μια όψη της διαλεκτικής της ιστορίας, αλλά, εδώ βλέπουμε την εντροπία να συν-λειτουργεί με την πρόοδο. Αυτή την αντινομία την έχουν παρατηρήσει πολλοί στοχαστές. Ανάμεσα σε αυτούς αναφέρουμε και τον Χέρμπερτ Μαρκούζε που έκανε λόγο για την "ορθολογική οργάνωση του ανορθολογισμού".

Γενικότερα, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει ένα φαινόμενο αντιστροφικής δυναμικής στην πρόοδο. Υπάρχει ένας πυρήνας ο οποίος είναι θεμελιωδώς προβληματικός. Είναι το "καταραμένο απόθεμα" το "ένα στρεβλό υλικό, το στραβόξυλο της ανθρωπότητας"[4] για το οποίο έκανε λόγο ο Εμμάνουελ Καντ.
Είναι αυτό που ενσωματώνει και αλλοτριώνει την πρόοδο -ακόμη και την ηθική- προκαλώντας μεγαλύτερη μελλοντική διακινδύνευση. Είναι ο οίκος της κρίσης του Όσκαρ Ουάιλντ.

Τη μελέτη της ανθρωπολογικής όψης της εντροπίας μπορούμε, τελικά, να την ενσωματώσουμε με όρους σύγχρονης κοσμοθεώρησης. Μπορούμε να τη δούμε στη βλαστοκυτταρική δυναμική και στην αναγκαιότητα της θνητότητας οργανικά. Μπορούμε, επίσης, να τη δούμε και στην ανάγκη να λειτουργήσει ο άνθρωπος ως παράγοντας συσχέτισης του ποσοτικού με το ποιοτικό.

Δύο παραδείγματα αποδόμησης
1. Ο πύργος της Βαβέλ
Στη Γένεση περιγράφονται οι πρώτες επαφές του Θεού με τον άνθρωπο -μετά τη δημιουργία του- ως καταστροφικές. Μετά την παράβαση των εντολών του Θεού απο τους πρωτόπλαστους, την εκδίωξή τους απο τον παράδεισο και τη δολοφονία του Άβελ απο τον Κάιν, το παίγνιο της δημιουργίας γιγαντώθηκε διακινδυνευτικά.

Παρά τα όσα τραυματικά συνέβησαν στη σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, εκείνοι ξεκίνησαν να φτιάχνουν ένα "πύργο που η κορφή του να φτάνει στους ουρανούς". Στη Γένεση εμφανίζεται ο Θεός να κατεβαίνει στη Γη για να δει ο ίδιος την πόλη και τον πύργο που έκτιζαν οι άνθρωποι. Εδώ απεικονίζεται η ανθρωπομορφική αναγκαιότητα της άμεσης αντίληψης της εποπτείας του φυσικού για το θείο, το ιερό, το υπερβατικό ή το πνευματικό. Είναι η ίδια ιδιότητα που συναντάμε στους Νιρμανακάγια, στη Βουδιστική και την Ινδουιστική παράδοση.

Στη Γένεση περιγράφεται πως:
"Κατέβηκε λοιπόν ο Κύριος να δει την πόλη και τον πύργο που έκτιζαν οι άνθρωποι και ο Κύριος είπε: «Τώρα όλοι αυτοί αποτελούν έναν λαό με κοινή γλώσσα και τούτο δω είναι η αρχή των πράξεων τους. Από δω και πέρα τίποτε από όσα σκέφτονται να κάνουν δεν θα τους είναι αδύνατο». Εμπρός λοιπόν, ας κατέβουμε" και ας επιφέρουμε και κει σύγχυση στη γλώσσα τους ώστε να μην καταλαβαίνει ο ένας τη γλώσσα του άλλου"[5]

Εδώ συναντάμε ξανά ένα περίεργο και μυστηριώδη πληθυντικό που υποδηλώνει και κατεύθυνση με το "ας κατέβουμε". Επίσης, υποδηλώνει δράση με το "ας επιφέρουμε εκεί σύγχυση στη γλώσσα τους ώστε να μην καταλαβαίνει ο ένας τη γλώσσα του άλλου".

Βλέπουμε τη διάσπαση της γλωσσικής συνοχής ή ομοιοστασίας του ανθρώπου ώστε ο νους να μην μπορεί να υπηρετεί την επιθυμία και η επιθυμία να λειτουργεί σε ένα πεδίο διαίρεσης. Είναι ένα παράδειγμα για το πώς οι αρχές της διαίρεσης, της διάσπασης και της καταστροφής μπορούν να λειτουργήσουν ως θεμελιώδεις εξελικτικές διαδικασίες και ανθρωπολογικές νομοτέλειες.

2. Ο Βισνού και οι φαρισαϊκοί Βραχμάνοι
Μια ανάλογη μυθική προσέγγιση υπάρχει στον Ινδουισμό. Σύμφωνα με το μύθο οι ασκητικές προσπάθειες των Βραχμάνων εστιάστηκαν ολοκληρωτικά στις τελετουργίες και στους τύπους και αγνόησαν το πνεύμα τους. Το αποτέλεσμα ήταν να αποκτήσουν δύναμη αναντίστοιχη με το συνειδησιακό και οντολογικό μέγεθός τους, καθιστώντας αναγκαία την επέμβαση του Θεού. Ο Βισνού έλαβε μια γοητευτική μορφή (Μαγιαμόχα) και εμφανίστηκε στους Βραχμάνους με σκοπό να τους κάνει να αρχίσουν να παραβιάζουν τους κανόνες τους.

Αυτή είναι άλλη μια αναφορά που δείχνει τον Θεό να ενδιαφέρεται για το πνεύμα και όχι για το γράμμα του νόμου.

Η αναγκαιότητα της αποδόμησης προβάλλεται σε πολλές μυθολογίες και μπορεί κανείς να την κατανοήσει ακόμη και με ανθρώπινους όρους. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που θεώρησαν ότι ήταν καταραμένη η ώρα της ανακάλυψης της ατομικής βόμβας. Η "βόμβα" μπορεί να χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια που διαμόρφωσαν οι λογικές ενός ιστορικού λογισμού, εν μέσω μας μεγάλης κρίσης, αλλά η διαρκής "συνοδεία" του πολιτισμού μας -όπως θα έλεγε ο Πολ Λανζεβέν- από το νετρόνιο, μπορεί να αποδειχθεί πολύ πιο επαχθής υπόθεση από αυτή των ολοκληρωτισμών του Μεσοπολέμου.[6]

Η πυρηνική βόμβα είναι το τίμημα για μια διαρκή ωρίμανση του ανθρώπινου παράγοντα και ευκαιρία για την απελευθέρωση του από την τάση του για μεγαλοϊδεατισμούς. Έτσι, φτάνουμε ξανά στην εξελικτική αναγκαιότητα της εντροπίας, για να μιλήσουμε με σύγχρονους όρους.

Την εντροπία τη βλέπουμε να λειτουργεί και στον σύγχρονο κόσμο παρά τις δυνατότητες του αντιθέτου. Ανταγωνίζεται την ενθαλπία μέσα στις συνέπειες των πόρων της τεχνολογίας. Το πρόβλημα μας είναι να απομονώσουμε την ελπίδα από το Κουτί της Πανδώρας και να επιστρέψουμε στο δέντρο της ζωής με σύγχρονους Ρουσσωϊκούς όρους.


Αναφορές:
[1] Ζαν Ζακ Ρουσσώ, “Λόγος για τις Eπιστήμες και τις Tέχνες”, 1750. Ακολουθούν ενδεικτικά αποσπάσματα του Ρουσσώ από το εν λόγω έργο:
«Το φιλοσοφικό ύφος χωρίς σχολαστικότητα, φυσικά λαμβάνοντας υπόψη και τους τρόπους, απέχει εξίσου από την αδεξιότητα των Τευτόνων και την Ιταλική παντομίμα».
«Πριν η τέχνη διαμορφώσει τους τρόπους μας και δασκαλέψει τα πάθη μας να μιλούν μια επιτηδευμένη γλώσσα, οι συμπεριφορές μας ήταν άξεστες αλλά φυσικές, και οι διαφορές στην συμπεριφορά ανήγγειλαν με την πρώτη ματιά διαφορές στον χαρακτήρα. Η ανθρώπινη φύση δεν ήταν θεμελιακά καλύτερη, αλλά οι άνθρωποι έβρισκαν την ασφάλεια τους στην ευκολία με την οποία μπορούσαν να δουν μεταξύ τους να αποφεύγουν πολλές διαφθορές. Την αξία αυτού του πλεονεκτήματος δεν μπορούμε πλέον να την αισθανθούμε».
«Εάν από τύχη μεταξύ των ανθρώπων που έχουν σπάνιο ταλέντο βρεθεί κάποιος που να έχει σταθερή ψυχή και αποφύγει να συμβιβάσει τον εαυτό του με το πνεύμα της εποχής, και διαφθείρει τον εαυτό του με ευτελή έργα, η τύχη του θα είναι δύσκολη! Θα πεθάνει στη φτώχεια και στη λησμονιά».
[2] Ferguson Niall, "Το Πλέγμα του Πλούτου", εκδόσεις Ιωλκός, 2008, σελ. 546. Το παρακάτω απόσπασμα του Tocqueville είναι χαρακτηριστικό για το πώς το κράτος πρόνοιας μπορεί να γίνει εργαλείο εξουσίας:
«Ένας αμέτρητος αριθμός ανθρώπων, όλοι ίσοι και όμοιοι, που προσπαθούν αδιάκοπα να εξασφαλίσουν τις ευτελείς κι ασήμαντες χαρές με τις οποίες μπουκώνουν την αδηφάγο ζωή τους. Καθένας ζει μόνος του, καθόλου δε νοιάζεται για τη μοίρα όλων των υπόλοιπων τα παιδιά του και οι στενοί του φίλοι αποτελούν γι' αυτόν ολόκληρο το ανθρώπινο γένος... Πάνω από αυτή τη ράτσα ανθρώπων στέκει μια τεράστια και προστατευτική δύναμη, η οποία δεσμεύεται να εξασφαλίσει την ικανοποίηση τους και να διαφυλάξει την τύχη τους. Η δύναμη αυτή είναι απόλυτη, ακριβολόγος, αρμονική, προνοητική και ήπια.... Προνοεί για την ασφάλεια τους, προβλέπει τις ανάγκες τους και προσφέρει όσα τους είναι απαραίτητα, διευκολύνει την πραγμάτωση των τέρψεών τους, αντιμετωπίζει τις κυριότερες ανησυχίες τους, κατευθύνει την εργασία τους, ρυθμίζει βάσει κανόνων την προέλευση της περιουσίας, και υποδιαιρεί την κληρονομιά τους τι απομένει εκτός από το να απαλλάσσει όλους αυτούς τους ανθρώπους από τον κόπο της σκέψης και τη σκοτούρα της ζωής; Καθημερινά καθιστά την ελευθερία πράξεων του ανθρώπου λιγότερο χρήσιμη, λιγότερο συχνή ... αρχή της ισότητας προετοίμασε τους ανθρώπους γι' αυτά... Πάντα πίστευα ότι η υποτέλεια μιας αρμονικής, ήρεμης και ήπιας μορφής όπως αυτή που μόλις περιέγραψα μπορούσε εδραιωθεί κάτω από τις φτερούγες της κυριαρχίας του λαού» "Old Regime", σ.336
[3] Σίγκμουντ Φρόυντ, “Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας”, Επίκουρος εκδόσεις, 1994
[4] Απόσπασμα από τη φράση του Εμμάνουελ Καντ: «Από τόσο στραβό ξύλο, όπως είναι εκείνο από το οποίο έχει γίνει ο άνθρωπος, δεν μπορεί να κατασκευαστεί τίποτα εντελώς ίσιο», Berlin Isaiah, "Το στρεβλό Yλικό της Aνθρωπότητας", εκδ. Κριτική, σελ. 7
[5] Γεν. Κεφ. 11, χωρ.5,6,7, el.bibles.org
[6] Γιάννης Ζήσης, Η Βαρβαρότητα της αποσπασματικής σκέψης, solon.org.gr


Το παραπάνω κείμενο αποτελεί το τέταρτο μέρος του δοκιμίου με τίτλο "Η Συμβολική Ψυχανάλυση - Η Επίκαιρη Αξιοποίηση του Ανθρωπολογικού Μύθου".
Οι επιμέρους τίτλοι του δοκιμίου είναι:
1. Η Μυθολογία της εντροπίας
2. Μυθολογία και Θεωρία Παιγνίων
3. Το σύνδρομο του Λάμεχ και η επινόηση του νόμου
4. Μυθολογίες αποδόμησης
5. Μυθολογία και η αρχή της ηδονής
6. Οι κλίμακες του Αδάμ και της Εύας

Γιάννης Ζήσης, συγγραφέας

Ημερομηνία δημοσίευσης κειμένου: 30 Οκτωβρίου 2013