«Ζαν Μποντριγιάρ, πρόκληση και αμφισβήτηση»

Ο Ρολάν Μπαρτ είπε κάποτε με το χαρακτηριστικό του περιπαιχτικό στιλ, ότι «η κριτική πρέπει να παραληρεί», εννοώντας ότι οφείλει να συμπεριφέρεται όπως η λογοτεχνία να μην είναι δηλαδή στεγνή, άνυδρη, ξύλινη και -εν τέλει- κουραστική, αλλά αντιθέτως να συνδυάζει τα επιχειρήματα με τη σαγήνη του κειμένου.

Ισως, βέβαια, η άποψη αυτή να μας λέει λιγότερα για την κριτική και περισσότερα για τον ίδιο τον Ρολάν Μπαρτ. Πάντως, αν κάποιος πήρε κατά γράμμα την παραπάνω αποστροφή, αυτός είναι σίγουρα ο Ζαν Μποντριγιάρ, που αυτές τις μέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος από τον θάνατό του, μία από τις πλέον εξέχουσες και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της σύγχρονης διανόησης. Οξύς κριτικός της σημερινής κοινωνίας, κουλτούρας και σκέψης, ο Μποντριγιάρ (1929-2007) κατάφερνε να συνδυάζει τη φιλοσοφία, την κοινωνική θεωρία και την επιστημονική φαντασία, με μια ιδιότυπη πολιτισμική μεταφυσική, ενώ ως συγγραφέας ανέπτυξε ένα δικό του δοκιμιακό τρόπο γραφής -άλλοτε παραληρηματικό άλλοτε προκλητικό και πάντοτε γοητευτικό.

Στα περισσότερα από τα τριάντα βιβλία του εστιάζει σε ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά πολιτισμικά και κοινωνικά φαινόμενα της εποχής μας, με έμφαση στις θεμελιώδεις αλλαγές που συντελέστηκαν στην πολιτική και την κουλτούρα, συμπεριλαμβανομένης της επίπτωσης των νέων μέσων μαζικής επικοινωνίας. Για τον Μποντριγιάρ, ολόκληρη η κοινωνία έχει οργανωθεί γύρω από την κατανάλωση και την επίδειξη των κάθε λογής εμπορευμάτων, μέσω τον οποίων τα άτομα αποκτούν «κύρος», «ταυτότητα» και «θέση». Το επιχείρημά του, όπως διατυπώνεται στα πρώτα του κείμενα, έχει μαρξιστικές καταβολές: Σε μια κοινωνία όπου το καθετί είναι ένα εμπόρευμα που μπορεί να αγοραστεί και να πουληθεί, η αλλοτρίωση δεν μπορεί παρά να είναι ολοσχερής. Με τον καπιταλισμό να κυριαρχεί, ο Γάλλος στοχαστής αντιλαμβάνεται την κοινωνική ομοιογένεια και αλλοτρίωση ως μια διαδικασία όπου τα εμπορεύματα και οι τεχνολογίες καταλήγουν να επιβάλλονται στους ανθρώπους, απογυμνώνοντάς τους από τις ανθρώπινες ιδιότητες. Σε μια κοινωνία, δηλαδή, στην οποία κυριαρχούν ολοκληρωτικά η κατανάλωση και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, οι πολίτες είναι θέμα χρόνου να απολέσουν την ατομικότητα και την ικανότητά τους να αυτοπροσδιορίζονται με επάρκεια.

Αυταπάτη
Ο Μποντριγιάρ, λοιπόν, περιγράφει διεξοδικά τον τρόπο με τον οποίο τα εμπορεύματα, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και οι τεχνολογίες παρέχουν ένα σύμπαν αυταπάτης και φαντασίωσης, όπου ο άνθρωπος κυριεύεται εξ ολοκλήρου από τις καταναλωτικές αξίες, ενώ παράλληλα γίνεται μόνιμος «πλοηγός» στους κόσμους του κυβερνοχώρου.

Σταδιακά, η ανάλυσή του θα οδηγηθεί σε ολοένα και πιο απαισιόδοξα συμπεράσματα διαβλέποντας μια επερχόμενη ολοκληρωτική ήττα της ανθρώπινης υποκειμενικότητας από τον κόσμο των αντικειμένων. Με την πάροδο των χρόνων, ο Μποντριγιάρ αντιλαμβάνεται την αυξανόμενη ισχύ των μέσων μαζικής επικοινωνίας ως την κυρίαρχη απειλή για τον άνθρωπο του σήμερα: Ισχυρίζεται -με άλλα λόγια- ότι στην κοινωνία της κατανάλωσης και των media, οι άνθρωποι είναι παγιδευμένοι στο παιχνίδι των εικόνων, των θεαμάτων και τον ομοιωμάτων και ότι έχουν όλο και μικρότερη σχέση με μια εξωτερική «πραγματικότητα». Μάλιστα, αυτό γίνεται σε τέτοιο βαθμό που οι ίδιες οι έννοιες του κοινωνικού, του πολιτικού ή ακόμη και του «πραγματικού» δεν δείχνουν πια να έχουν κανένα νόημα. Ετσι, η ναρκωμένη και υπνωτισμένη από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας συνείδηση, βρίσκεται σε τέτοια κατάσταση σαγήνης ή χαύνωσης με το θέαμα και την εικόνα, ώστε η ίδια η έννοια του νοήματος μοιάζει να καταργείται, να διαλύεται. Σε αυτήν την άκρως ανησυχητική και καινοφανή κατάσταση, το βάθος, η ουσία και η πραγματικότητα συνεχώς απομακρύνονται και μαζί με την τελική εξαφάνισή τους, χάνεται επίσης και η δυνατότητα κάθε δυνατής αντίδρασης. Στην ουσία, πρόκειται για μία εποχή στην οποία οι μάζες ζητούν θέαμα και όχι νόημα και ακολούθως βουλιάζουν μέσα σε μια σιωπηλή πλειονότητα που σημαίνει «το τέλος του κοινωνικού».

Συνολικά, η έρευνα του Μποντριγιάρ για καινούργιες φιλοσοφικές προοπτικές, του χάρισε ένα παγκόσμιο ακροατήριο, αλλά και πολλές επικρίσεις για την υπέρμετρη ειρωνεία, τα λεκτικά και διανοητικά του παιχνίδια και τις στοχαστικές υπερβολές. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του έφτασε να ισχυρίζεται ότι η πραγματικότητα έχει καταστραφεί και ότι από δω και πέρα ζούμε σε έναν κόσμο απλής φαινομενικότητας. Σε κάθε περίπτωση, οι ιδέες του σίγουρα συναρπάζουν μέσα από την πρωτοτυπία τους και τις λογοτεχνικές επιρροές τους, όπως όταν -αποφασιστικά- καταλήγει: Σε μια ψηφιακή εποχή, η ιστορία έχει φτάσει σε ένα τέρμα καθώς η πραγματικότητα έχει πια χαθεί μέσα στις απειράριθμες εικόνες με το ανθρώπινο είδος ήδη να προετοιμάζεται για να αντικατασταθεί, τρόπον τινά, από την εικονική του ύπαρξη- από έναν καταιγισμό εικόνων που θα μιλούν από μόνες τους...

«Απο τον Σουν Τζου στο ΧΒΟΧ»
«Αθώα» παιχνίδια για τις ανάγκες του στρατού των ΗΠΑ

Γεμάτα με όπλα υψηλής τεχνολογίας, στρατιώτες της ερήμου, τρομοκρατικά σενάρια που βγαίνουν από τα πρωτοσέλιδα εφημερίδων, τα σημερινά υπερεαλιστικά βιντεοπαιχνίδια, έχουν βρεθεί στο προσκήνιο της στρατιωτικοποίησης της λαϊκής κουλτούρας. Πώς έγινε να μετατραπεί μια κάποτε αθώα δραστηριότητα -σήμερα βασική αντίπαλος στο Χόλιγουντ- να γίνει κομμάτι της εμμονής των ΗΠΑ στα θέματα του πολέμου και των πολεμικών της επιχειρήσεων; Το βιβλίο «Από τον Σουν Τζου στο ΧΒΟΧ» είναι η ιστορία της μακράς σχέσης ανάμεσα στα παιχνίδια και τη στρατιωτική κουλτούρα, από την εποχή των αρχαίων πολιτισμών έως την εποχή της ανάπτυξης της τεχνολογίας των υπολογιστών για την αντιμετώπιση των μαχών έως τα σύγχρονα παιχνίδια πολέμου που χρηματοδοτεί το ίδιο το Πεντάγωνο.

Ο Εντ Χάλτερ έχει καταγράψει στο βιβλίο του που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις SCRIPTA μια ολοκληρωμένη αποτίμηση του συμπλέγματος της στρατιωτικής ψυχαγωγίας. Ένα βιβλίο ουσιαστικό που αντιμετωπίζει ουσιαστικά θέματα δήθεν «πατριωτισμού» και δήθεν «ανδρισμού», όπως αυτά διαφημίζονται μέσα από τα βιντεοπαιχνίδια.

Ρόλος
Είναι σίγουρο πως η τεχνολογία παίζει ξεχωριστό ρόλο στους στρατούς, όμως το ίδιο σημαντικός είναι και ο ρόλος που παίζουν οι νέες τεχνικές προπαγάνδας που δημιουργούν φαντασμαγορικά θεάματα που πετυχαίνουν πολλούς στόχους ταυτόχρονα. Δημιουργούν συναίνεση στην κοινωνία, συντηρούν το ενδιαφέρον των νέων Αμερικανών για τον πόλεμο και τη στρατιωτική μηχανή, δημιουργούν επιχειρησιακό πλεονέκτημα και αλλάζουν τελικά την ίδια τη φύση του.

Ποια ακριβώς όμως είναι αυτή η σχέση των βιομηχανιών του θεάματος, της τεχνολογίας και του πολέμου και πώς δομείται; Αυτή τη σχέση διερευνά ο Εντ Χάλτερ στο βιβλίο του με το οποίο προσπαθεί να αφηγηθεί την πορεία της εξέλιξης της σχέσης ψυχαγωγίας και πολέμου και δείχνει πως η εξέλιξη των βιντεοπαιχνιδιών έχει σε πολλά σημεία της ιστορίας της διασταυρωθεί με τις ανάγκες του αμερικανικού στρατού. Όπως ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει, πρόκειται για μια ιστορία πολέμου που λέγεται μέσα από βιντεοπαιχνίδια ή ως μια ιστορία βιντεοπαιχνιδιών που λέγεται μέσα από τον πόλεμο.

Αποτέλεσμα; Σύμφωνα με την εταιρεία έρευνας αγοράς NPD, η αμερικανική βιομηχανία ηλεκτρονικών παιχνιδιών, παρουσιάζοντας ραγδαία ανάπτυξη από το 2001 της τάξεως του 10%, έκανε συνολικό τζίρο για το 2002 10,3 δισεκατομμύρια δολάρια. Το έτος 2002 πουλήθηκαν πάνω από 221 εκατομμύρια ηλεκτρονικά και βιντεοπαιχνίδια, κατά μέσον όρο 2 για κάθε νοικοκυριό σε όλη την Αμερική. Σήμερα η βιομηχανία βιντεοπαιχνιδιών ξεπερνάει σε οικονομικά μεγέθη και το ίδιο το Χόλιγουντ. Κι αυτό το γνωρίζει και το αμερικανικό υπουργείο Αμύνης, και μάλιστα επενδύει πάνω του.

«Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους»


http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=27721&subid=2&pubid=1155136