Ισχύς και Απόφαση – Επίλογος

Κείμενο: Παναγιώτης Κονδύλης*

Το περιεχόμενο της απόφασης, το οποίο προσδιορίζει λεπτομερέστερα το Δέον και επιτάσσει στο υποκείμενο τη συμπεριφορά του, επαφίεται λοιπόν, παρ” όλη την επήρεια των αμυντικών μηχανισμών της κοινωνίας, στο γούστο του ίδιου αυτού υποκειμένου -και λέγοντας εδώ «γούστο» δεν εννοούμε αστάθμητες επίνοιες** και αρέσκειες, αλλά τις βαθύτερες κλίσεις και προσδοκίες της ύπαρξης, δηλαδή κάτι πολύ σοβαρό, παρά τα όσα υποδηλώνει η τρέχουσα χρήση της λέξης. Ακόμα και η απόφαση να μην υποκύψει κανέις στο άμεσο δέλεαρ του γούστου είναι ζήτημα («λεπτότερου» ή «ανώτερου») γούστου. Η διαφορά έγκειται απλώς στο αν κάποιος είναι διατεθειμένος να μετατρέψει ή όχι το γούστο του σε περισσότερο ή λιγότερο περιεκτική θεωρία για τον κόσμο και τον άνθρωπο.

Οφείλει πάντως να το κάμει οπωσδήποτε αν θέλει να συμμετάσχει στο παιγνίδι του κοινωνικού αγώνα για ισχύ. Με το γεγονός, ότι οι αξιολογήσεις και οι νοηματοδοσίες, οι ηθικές δεοντολογίες και καθηκοντολογίες αποτελούν σε έσχατη ανάλυση ζητήματα γούστου, μπορεί να συμφιλιωθεί μονάχα όποιος παραμένει ως παρατηρητής στο περιθώριο. Το ίδιο αυτό γεγονός όμως δεν μπορούν και δεν επιτρέπεται να το αναγνωρίσουν όσοι ενδιαφέρονται, με οποιαδήποτε (κατά κανόνα ηθικά) πρόσημα, να εξαντικειμενικεύσουν την απόφαση τους και να την παρουσιάσουν ως δεσμευτική για την κοινωνία.

Αν έτσι γίνονται ευτυχέστεροι από τους άλλους, αποτελεί επίσης ζήτημα γούστου, που δεν χρειάζεται να εξετασθεί εδώ. Εν πάση περιπτώσει η αξίωση τους γεννά αργά ή γρήγορα ανταγωνισμούς και έτσι η προβολή της, κι ακόμα και η ικανοποίηση της, απλώς διαιωνίζει την κατάσταση που μακροπρόθεσμα ήθελε να καταργήσει. Δεν υπάρχει λοιπόν καμμιά τελειωτική λύση και καμμιά ευτυχία που να μη διατρέχει κινδύνους. Όποιος πιστεύει στην ύπαρξη τελειωτικών λύσεων φοβάται απλώς ότι θα χάσει τη βεβαιότητα μιάς ευτυχίας χωρίς κινδύνους.

Αυτή είναι η «έσχατη πραγματικότητα», όπως τη συλλαμβάνει η αξιολογικά ελεύθερη περιγραφική θεωρία της απόφασης. Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι αναμφίβολα δεν θα επιθυμούσαν να ζουν «σ” έναν τέτοιο κόσμο» μολονότι αυτο κάνουν στην πραγματικότητα. Η απέχθεια ενάντια σ’έναν τέτοιο κόσμο πρέπει στ’αλήθεια να είναι ζωηρή και ειλικρινής, αλλιώς οι άνθρωποι δεν θα είχαν επινοήσει την ηθική και τη μεταφυσική για να εξωραϊσουν τον κόσμο τους και να τον κάμουν κατοικήσιμο -και επί πλέον για να συμφιλιωθούν κάπως με τον θάνατο, ο οποίος δεν είναι κάτι που θα συμβεί μια φορά στο μέλλον, αλλά αποτελεί μέρος της καθημερινής ζωής, και δεν συνίσταται απλώς στο βιολογικό τέλος, αλλά και στον αμείλικτα πεπερασμένο και σχετικό χαρακτήρα όλων των ανθρώπινων εγχειρημάτων.

Ωστόσο και η δυσφορία απέναντι σ’έναν κόσμο δίχως αξία και νόημα παραμένει ζήτημα γούστου. Στα δικά μου μάτια και για τις δικές μου θεωρητικές περιέργειες ο κόσμος έτσι όπως είναι παρουσιάζει άπειρον ενδιαφέρον.

Βρίσκω συγκλονιστικό και συναρπαστικό το ότι πάνω σ’αυτόν τον πλανήτη η ύλη ή ενέργεια -όπως θέλει κανείς- απόκτησε συνείδηση του εαυτού της, ότι υπάρχουν όντα που επιδιώκοντας να διευρύνουν την ισχύ τους παράγουν το «πνεύμα» σ” όλη την ποικιλία των μορφών και των εκπληκτικών παιγνιδιών του και που αλληλοεξοντώνονται επικαλούμενα κατά προτίμηση άρθρα πίστεως και θεωρίες.

Ωστόσο τέτοιες παρατηρήσεις και σκέψεις μπορούν να χαρίσουν απολαύσεις μονάχα σε λεπτογεύστες και επαΐοντεςτου περιθωρίου. Και εν πάση περιπτώσει δεν αποτελούν πειθαναγκαστικά επιχειρήματα εναντίον της αυτοκτονίας από πλήξη.

*Επίλογος στο βιβλίο Παναγιώτης Κονδύλης, Ισχύς και απόφαση. Η διαμόρφωση των κοσμοεικόνων και το πρόβλημα των αξιών, εκδ. Στιγμή.

**Επίνοια= σκέψη, ιδέα, επινόηση.