Μηδενισμός

Μάιος 2015
Γιάννης Hollowsky Ιωαννίδης

Με την επικράτηση του ναζισμού στους κόλπους ενός από τους πιο καλλιεργημένους και πολιτικοποιημένους λαούς της Ευρώπης, είχε καταρρεύσει τόσο η προσφιλής ιδέα των μοντέρνων καιρών, σύμφωνα με την οποία η «φωτισμένη συνείδηση» και η «εργαλειακή λογική» αρκούν για να ξεπεραστεί οριστικά η βαρβαρότητα και το συλλογικό κακό, όσο και η ρομαντική ιδέα μιας απεριόριστης εμπιστοσύνης στον «πλούτο» της ψυχικής ενδοχώρας του σύγχρονου ανθρώπου. Με την έκρηξη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι είχε καταρρεύσει η έως τότε σχεδόν τυφλή πίστη, δεξιά και αριστερά της κυρίαρχης ιδεολογίας, στην τεχνολογία ως φορέα καθαρού απελευθερωτικού δυναμισμού και η ιδέα ότι αρκούσε η Τεχνική ν’ αλλάξει χέρια και αυτόματα θα υπηρετούσε το κοινωνικό καλό. Με την αποτυχία της προσπάθειας εύρεσης κοινού πεδίου μεταξύ των σουρεαλιστών και των κομμουνιστών, είχε καταρρρεύσει η ελπίδα μιας συμπόρευσης μεταξύ της πρωτοποριακής «αντί-αστικής» τέχνης και της «εργατίστικης» πολιτικής∙ και, μαζί με αυτήν, έμπαινε και πάλι ένα μεγάλο ερωτηματικό  για τις σχέσεις μεταξύ της πνευματικής πρωτοπορίας και της λαϊκής βάσης των σύγχρονων κοινωνιών. Με την ουγγαρέζικη επανάσταση τέλος, ένα χρόνο πριν από την ίδρυση της Κ.Δ., το 1956, θα κατέρρεαν και οι τελευταίες ψευδαισθήσεις για τη επαναστατική φύση και το ρόλο της Ε.Σ.Σ.Δ. ως «αντίπαλου δέους» της κεφαλαιοκρατικής Δύσης ―κάτι που σήμαινε, πως οι επαναστατικοί αγώνες των δυτικών λαών δεν θα είχαν πλέον να υπολογίζουν παρά στον εαυτό τους.

Τούτη η μαζική κατάρρευση τόσων μετώπων μέσα σε δυο δεκαετίες έθετε εκ των πραγμάτων κάθε ευαίσθητο άνθρωπο μπροστά ένα συγκλονιστικό σταυροδρόμι.

Από τη μια μεριά, η παράδοση στο μηδενισμό: «Όλες οι αξίες αποδείχτηκαν κίβδηλες, τέρμα οι αξίες! Ζόφος!». Όμως ο Ντεμπόρ, έπειτα ίσως από ένα σύντομο φλερτ με αυτό το μονοπάτι, ήταν από εκείνους που αντιτάχτηκαν σφοδρά σε αυτή την αδιέξοδη προοπτική. Το 1953 καλεί τους συντρόφους του να τελειώνουν «με τη μηδενιστική άνεση», τονίζοντας:

Το κόκκινο κρασί κι η άρνηση μέσα στα καφενεία, οι πρώτες αλήθειες της απόγνωσης, δεν θα είναι η κατάληξη τούτων των ζωών, που είναι τόσο δύσκολο να τις υπερασπιστεί κανείς ενάντια στις παγίδες της σιωπής, τους εκατό τρόπους να μπεις στη σειρά. Πέρα από αυτή την έλλειψη που είναι συνεχώς αισθητή, πέρ’ από την αναπόφευκτη και ασυγχώρητη απώλεια όλων όσα αγαπήσαμε, το παιχνίδι ακόμα παίζεται. Είμαστε εδώ. (…) Οφείλουμε να προωθήσουμε μια εξέγερση που να μας αφορά (…) ν’ αποδείξουμε μια ορισμένη άποψη της ευτυχίας, παρ’ όλο που την είδαμε να χάνει το παιχνίδι, άποψη με την οποία θα πρέπει να συντονιστεί ευθύς εξαρχής κάθε επαναστατικό πρόγραμμα. («Για να τελειώνουμε με τη μηδενιστική άνεση», Internationale Lettriste τχ 3, στο Το Αισθητικό και το Πολιτικό, εκδ. Ελεύθερος Τύπος).

Ο Ντεμπόρ παίρνει λοιπόν, και θα ακολουθήσει με τη μεγαλύτερη συνέπεια, το άλλο μονοπάτι που άνοιξε εκείνη η εποχή καταρρεύσεων … στις οποίες, ας το πούμε, πρέπει να προστεθεί και η οικονομική κατάρρευση της οικογένειάς του. Το μονοπάτι που, απέναντι στη συνολική κατάρρευση, διεκδικεί μια εξίσου συνολική ανασυγκρότηση τόσο του στοχασμού όσο και της έκφρασης και της δράσης πάνω στα πράγματα.

Αλλά σε τι θα μπορούσε να υπολογίζει πια ο μεταπολεμικός μοντέρνος άνθρωπος, που έχασε την πίστη του στη «φωτισμένη συνείδηση» και στον πλούτο της «ψυχικής ενδοχώρας» του; Πώς θα μπορούσε η «ιστορική δράση» να είναι απάντηση σε αυτό το ερώτημα, τη στιγμή που γινόταν πλέον φανερό πως η «πνευματική» και η «λαϊκή» συνιστώσα της αδυνατούσαν να συμπορευθούν; Ποιο θα μπορούσε να είναι από εδώ και πέρα το νόημα της καλλιτεχνικής δραστηριότητας αλλά και ποιο, επίσης, της πολιτικής, με δεδομένο πλέον ότι από μια λαϊκή και εργατική επανάσταση μπορεί να προκύψει ένα τυρανικό καθεστώς;


Link

[…]Η αναζήτηση του νοήματος, που αδυσώπητα διαλύει και εξετάζει εκ νέου όλα τα αποδεκτά δόγματα και κανόνες, μπορεί ανά πάσα στιγμή να στραφεί ενάντια στον εαυτό της, κατά κάποιο τρόπο, να παράγει μια αντιστροφή των παλαιών αξιών, και να τις δηλώσει ως «νέες αξίες». Αυτό είναι, σε κάποιο βαθμό, αυτό που έκανε ο Νίτσε όταν αντέστρεψε τον Πλατωνισμό, ξεχνώντας ότι ένας αντεστραμμένος Πλάτωνας εξακολουθεί να είναι Πλάτωνας, ή αυτό που έκανε ο Μαρξ, όταν αναποδογύρισε τον Χέγκελ, δημιουργώντας ένα αυστηρά χεγκελιανό σύστημα της εν εξελίξει ιστορίας. Τέτοια αρνητικά αποτελέσματα της σκέψης θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια τόσο κοιμισμένα, με την ίδια απερίσκεπτη ρουτίνα, όπως οι παλιές αξίες. Τη στιγμή που εφαρμόζονται στη σφαίρα των ανθρώπινων υποθέσεων, είναι σαν να μην είχαν περάσει ποτέ από τη διαδικασία της σκέψης. Αυτό που αποκαλούμε συνήθως μηδενισμό-και μπαίνουμε στον πειρασμό να χρονολογήσουμε ιστορικά, να καταγγείλουμε πολιτικά, και να αποδώσουμε σε στοχαστές οι οποίοι φέρονται να τόλμησαν να σκεφτούν «επικίνδυνες σκέψεις» -είναι στην πραγματικότητα ένας κίνδυνος εγγενής στην ίδια την δραστηριότητα της σκέψης. Δεν υπάρχουν επικίνδυνες σκέψεις, η ίδια η σκέψη είναι επικίνδυνη, αλλά ο μηδενισμός δεν είναι το προϊόν της. Μηδενισμός δεν είναι παρά η άλλη όψη του συμβατισμού (conventionalism), το δόγμα του συνίσταται από αρνήσεις των ισχυόντων, αποκαλούμενων θετικών αξιών στις οποίες παραμένει δεσμευμένος. Κάθε κριτική διερεύνηση πρέπει να περάσει από ένα στάδιο τουλάχιστον υποθετικής άρνησης των αποδεκτών απόψεων και «αξιών», με τον εντοπισμό των επιπτώσεών τους και των σιωπηρών τους υποθέσεων, και με αυτή την έννοια ο μηδενισμός μπορεί να θεωρηθεί ως ένας καθημερινός κίνδυνος της σκέψης. Αλλά ο κίνδυνος αυτός δεν προκύπτει από τη σωκρατική πεποίθηση ότι μια ανεξέταστη ζωή δεν αξίζει να την ζούμε, αλλά, αντιθέτως, από την επιθυμία να βρεθούν αποτελέσματα τα οποία θα κάνουν την περαιτέρω σκέψη περιττή. Η σκέψη είναι εξίσου επικίνδυνη για όλα τα δόγματα και, από μόνη της, δεν γεννά κανένα νέο δόγμα.[…]

http://dangerfew.blogspot.gr/2015/05/17.html