Προοπτική - Προοπτικισμός

ο "προοπτικισμός" - NIETZSCHE

από αντι-καπιταλιστής
15/12/2006 1:02 μμ.
Βιβλιοθήκη
ΔΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ σημαίνει ΕΠΙΚΥΡΙΑΡΧΙΑ, επιβολή μιας άποψης στον τρόπο ζωής και θέασης του κόσμου άλλων ανθρώπων. Αυτό επιτυγχάνεται με την ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΗ ΤΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΗΣ ΜΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ της άποψης.

Ιστορία - Θεωρία


Ο Nietzsche αντιπαλεύει την δογματικότητα με την οποία εμφανίζεται εν γένει κάθε εδραιωμένη και κυρίαρχη άποψη. Δογματισμός, γι’ αυτόν, σημαίνει επικυριαρχία, επιβολή μιας άποψης στον τρόπο ζωής και θέασης του κόσμου άλλων ανθρώπων. Αυτό επιτυγχάνεται με την αποσιώπηση της δεδομένης μερικότητας της άποψης (δεν υπάρχει μία μοναδική αληθής άποψη). Οι δογματικοί αυταπατώνται με το να χρεώνουν στην ουσία του κόσμου την επαλήθευση της άποψής τους που προκύπτει όταν, σε δεύτερο χρόνο, ερμηνεύουν την πραγματικότητα, «ξεχνώντας» την πρότερη διαδικασία προβολής…

Σαν αντίδραση στην παραδοσιακή μεταφυσική, ο Nietzsche εισάγει την έννοια του «προοπτικισμού» ως απόρριψη της έννοιας του πράγματος καθεαυτού, της αντιστοιχιστικής θεωρίας της αλήθειας και κατ’ επέκταση της θεμελιοκρατικής αντίληψης για τη γνώση.

Η φιλοσοφία και οι επιστήμες κατασκευάζουν για τον κόσμο εικόνες, για τις οποίες δεν μπορούμε να πούμε εάν είναι αληθείς ή ψευδείς διότι η πραγματικότητα δεν έχει κάποια δομή που να αντιστοιχίζεται με οποιαδήποτε από τις εικόνες αυτές. Δεν υπάρχει το πράγμα καθεαυτό πίσω από τη φαινόμενη πραγματικότητα.[1] Ο Nietzsche, προχωρώντας ακόμη παραπέρα δεν δέχεται ούτε την πραγματιστική θεωρία, αφού η ίδια η ζωή δεν μπορεί να είναι επιχείρημα υπέρ κάποιας άποψης, διότι η ζωή συγκροτείται από το ψεύδος...

Οι προοπτικές θα μπορούσαν να θεωρηθούν ψευδείς υπό την προϋπόθεση μόνο της ύπαρξης μιας ερμηνείας για τον κόσμο που δεν θα απαιτούσε υποκειμενικούς χειρισμούς και θα εκλαμβανόταν τότε ως μέτρο της αλήθειας για τις υπόλοιπες. Ο νιτσεϊκός προοπτικισμός δεν αφήνει δυνατότητα ύπαρξης ερμηνείας έξω από κάποια οπτική γωνία.[2]

Οντολογικά, το πράγμα καθεαυτό δεν υπάρχει, και γνωσιακά η αλήθεια αποσυνδέεται από την απόδοσή της σε μια μερική εικόνα. Αυτό δεν συνεπάγεται, αναγκαία, σχετικισμό, μια και η αλήθεια μπορεί να αποδοθεί σε διάφορες ερμηνείες μας, αλλά θα σημαίνει κάτι διαφορετικό από τη μία απόλυτη έννοια της αλήθειας. Μπορεί, για παράδειγμα, η αλήθεια να αποδίδεται στην «καλύτερη» ερμηνεία, με βάση κάποια δικά μας κριτήρια, η οποία πετυχαίνει κάποιο σκοπό που εμείς πάλι επιλέγουμε, ενώ όλο το πλαίσιο είναι (χρονικά) μεταβαλλόμενο. Η υιοθέτηση και αποδοχή κάποιας προοπτικής συνδέεται με την απόφαση να συμμορφωθούμε με ένα σύνολο αξιών, με ένα τρόπο ζωής και, έτσι, δεν πρόκειται για μια ανάλαφρη επιλογή που εξαρτάται απλά από τις διαθέσεις μας κάθε φορά. Ελλείψει εξωτερικών κριτών και κριτηρίων, αποτελεί απόφαση ζωής. Πρόκειται μάλιστα, για αναγκαία διαδικασία που συμβαίνει ούτως ή άλλως, είτε αναλαμβάνοντας την ευθύνη της μόνοι ως ελεύθεροι και αυτόνομοι άνθρωποι, είτε αποδεχόμενοι τυφλά την κυρίαρχη ερμηνεία.

Έχουμε προοπτικές «ασύμμετρες» μεταξύ τους, αφού αφορούν διαφορετικά ενδιαφέροντα ή σκοπούς. Επιπλέον, σε επιμέρους τομείς μπορούν να υπάρξουν διαφορετικές προοπτικές, μεταξύ των οποίων μπορεί να αναπτυχθεί μια διαδικασία αξιολόγησης με βάση μια συγκεκριμένη αντίληψη. Αυτό όμως που δεν μπορεί να υπάρξει είναι μία καθολικά καλύτερη προοπτική.[3]

Η αλήθεια για τον Nietzsche δεν ανακαλύπτεται αλλά δημιουργείται, κατασκευάζεται. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να πιστεύει ότι ακολουθεί διαδικασίες ανακάλυψης και όχι δημιουργίας. Το «ψέμα», η «πλάνη», η αυτοεξαπάτηση αποτελούν συνθήκες απαραίτητες για τη ζωή. Η βεβαιότητα της απόλυτης ύπαρξης και του ακλόνητου θεμελίου είναι αναγκαία για να αποδυθεί ο άνθρωπος στην δημιουργία του δικού του κόσμου. Η επιστήμη εμφανίζει τις μεθόδους της και τα αντικείμενα μελέτης ως πιο αληθή και πραγματικά από οτιδήποτε άλλο. Αποκρύπτει τη μερικότητά της και την αυτοανακύρηξή της ως ανώτερη μορφή κατανόησης του κόσμου. Ο Nietzsche αρνείται ότι η ποσοτική και μαθηματική φύσης της αποτελεί προνομιακή οδό προς την ορθότητα και την αλήθεια.

Αν υποθέσουμε ότι ισχύει ο προοπτικισμός, με βάση αυτήν του ακριβώς τη θέση, αφού και αυτή δεν είναι παρά μόνο μια προοπτική και αφού είναι πιθανό υπό μία άλλη (που ο ίδιος ο προοπτικισμός τη νομιμοποιεί) να μην ισχύει, δεν αυτουπονομεύεται η νιτσεϊκή θέση; Πώς μπορεί να πείσει ο Nietzsche για την ορθότητα της θέσης του, αν δεν υποστηρίξει (δογματικά) ότι είναι η καλύτερη έναντι των υπολοίπων; Αυτό το παράδοξο είναι επιφανειακό. Δημιουργείται υπό την άρρητη προκείμενη ότι μια οποιαδήποτε προοπτική είναι όντως λανθασμένη, εάν θέτει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο και μόνο αληθεύει. Εκλαμβάνουμε (πρόκειται για διαστρέβλωση λόγω δογματισμού) ως λανθασμένη κάθε άποψη ή ερμηνεία που δεν κηρύττει την απόλυτη αλήθεια της και δεν αποκλείει την περίπτωση να είναι μερική. Η ταύτιση, έτσι, της μερικότητας με το λάθος και ο αποκλεισμός του ενδεχομένου της μερικής ισχύος, αποτελούν το μόνο μέσο στήριξης της εκάστοτε άποψης. Ο Nietzsche, χωρίς να απαξιώνει ή να μειώνει την σημασία της «προσγειωμένης» αλήθειας τους, διδάσκει τη μερικότητα των απόψεων, το ενδεχόμενο του λάθους.

Τελικά, οφείλουμε να συνεχίζουμε να ψάχνουμε για την «αλήθεια», έχοντας όμως επίγνωση ότι κινούμαστε μέσα στην «ψευδαίσθηση» της προοπτικής μας. Ένα «ελεύθερο πνεύμα» πρέπει να επερωτά τις θεμελιακές άρρητες ερμηνείες που δέχεται λόγω συνθηκών και εποχής (κοινωνικό- πολιτικό- πολιτιστικό πλαίσιο), γιατί αυτές δεν είναι παρά ακριβώς ερμηνείες. Κατά δεύτερο λόγο, πρέπει να υπάρχει συνείδηση του γεγονότος ότι η προοπτική που είναι για μένα σήμερα η καλύτερη, μπορεί να μην είναι τέτοια για πολλούς άλλους (είναι δε κατασκευή μου, δεν μπορώ να την επιβάλλω σε κανέναν). Αυτή η πεποίθηση διαχωρίζεται από την σχετικιστική θέση η οποία εκλαμβάνει όλες τις αντιλήψεις ως ισοδύναμες. Αυτή η σχετικιστική ισοδυναμία-εξίσωση σημαίνει ουσιαστικά ότι υπάρχει και ένα (μοναδικό, προνομιακό) σημείο θέασης έξω από τις δυνατές προοπτικές, από το οποίο όλες οι προοπτικές εμφανίζονται ως ισοδύναμες.



[1] Ο Nietzsche εναντιώνεται στη διάσπαση του γεγονότος σε αιτία και αποτέλεσμα, σε δρων υποκείμενο και τις πράξεις του. Το είναι δεν προϋπάρχει, είναι ένα διαρκές γίγνεσθαι που δεν έχει τέλος. Η ζωή, ο κόσμος είναι γεγονότα και όχι υποστάσεις και ουσίες. Οι πράξεις είναι αυτές που συνιστούν τον κόσμο, και όχι τα υποκείμενα. Το αντικείμενο δεν προϋπάρχει αλλά δημιουργείται από μία ερμηνευτική υπόθεση που «συσσωματώνει» κάποια γεγονότα και τα διαχωρίζει από άλλα. Το γεγονός δηλαδή είναι παράγωγο κατά κάποιον τρόπο των γεγονότων και όχι αιτία τους. Ο κόσμος λοιπόν, αποτελεί ένα όλον με μέρη που δεν υπάρχουν αυθύπαρκτα έξω από αυτόν. Νόημα και υπόσταση παίρνουν τα μέρη από τη συμμετοχή τους στο όλον. Υπάρχουν μόνο σχέσεις και οι διαφορές και όχι τα αντικείμενα τα οποία απλώς απορρέουν. Οι σχέσεις αυτές είναι μεταβλητές στο χρόνο και στις προοπτικές και το μόνο που δεν αλλάζει είναι ο κόσμος ως όλον. Με αυτόν τον τρόπο, η αποδοχή ή όχι μιας αλληλοσυσχέτισης σε ένα σύνολο γεγονότων, μια νέα ερμηνεία ή αναδιάταξη, αλλάζει εντελώς το συγκροτούμενο αντικείμενο ή την εικόνα του κόσμου.

[2] Δεν υπάρχει η «ματιά του Θεού», ένα αρχιμήδειο σημείο που θα έπαιζε το ρόλο ενός γνωσιακού θεμελίου.

[3] Στον Nietzsche υφίσταται παρ’ όλα αυτά ένας αξιολογικός διαχωρισμός των πεποιθήσεων, μια και προκρίνονται αυτές που είναι καταφατικές ως προς τη ζωή.

Σχετικά άρθρα:

Η βομβιστική ενέργεια στη WallStreet

Ακυβέρνητες Πολιτείες: Από την ταξική πάλη στον πόλεμο των συμμοριών (Video)

Θρησκεία και εκκλησία : μια συνοπτική υλιστική - μαρξιστική εξήγηση και κριτική τους και ο αντιθρησκευτικός αγώνας

https://athens.indymedia.org/post/622369/

Αττίλα Κοτάνυι

https://books.google.gr/books?id=tTQlDwAAQBAJ&pg=PA192&lpg=PA192&dq=%CE%91%CF%84%CF%84%CE%AF%CE%BB%CE%B1+%CE%9A%CE%BF%CF%84%CE%AC%CE%BD%CF%85%CE%B9&source=bl&ots=Q5kUxuaUgv&sig=RNL6tNhFCANUV78glJrzZNmXSFk&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwijlYa_mITYAhVB66QKHba4DjYQ6AEILDAB#v=onepage&q=%CE%91%CF%84%CF%84%CE%AF%CE%BB%CE%B1%20%CE%9A%CE%BF%CF%84%CE%AC%CE%BD%CF%85%CE%B9&f=false